ਜਦੋਂ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਪਹਿਲੇ
ਵਿਸ਼ਵ ਯੁੱਧ ਦੌਰਾਨ ਭਾਰਤੀ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਪੁੱਛੇ ਬਿਨਾਂ ਹੀ ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਇਸ ਯੁੱਧ ਵਿੱਚ ਧਕੇਲ ਦਿੱਤਾ
ਤਾਂ ਸਾਰੇ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਰੋਸ ਦੀ ਲਹਿਰ ਫੈਲ ਗਈ |
ਕਿਉਂਕਿ ਭਾਰਤੀ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਪੁੱਛੇ ਬਿਨਾਂ ਹੀ ਉਸਦੇ ਸਿਪਾਹੀਆਂ ਨੂੰ ਸਮੁੰਦਰੋਂ ਪਾਰ ਲੜਨ ਵਾਸਤੇ
ਭੇਜਿਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਸੀ | ਇਸ ਸਮੇਂ ਬਾਲ ਗੰਗਾਧਰ
ਤਿਲਕ ਨੇ ਜੇਲ ਤੋਂ ਰਿਹਾ ਹੋਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸ਼੍ਰੀ ਮਤੀ ਐਨੀ ਬੇਸੰਟ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਨਾਲ ਇੱਕ ਸੰਗਠਨ
ਤਿਆਰ ਕੀਤਾ | ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਅੰਦਰੂਨੀ
ਮਾਮਲਿਆਂ ਵਿੱਚ ਸੁਤੰਤਰਤਾ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਵਾਸਤੇ 28 ਅਪ੍ਰੈਲ 1916 ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਹੋਮ ਰੂਲ ਲੀਗ ਬਣਾਈ | ਪਹਿਲੀ ਹੋਮ ਰੂਲ ਲੀਗ ਪੂਨਾ ਵਿੱਚ ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤੀ ਗਈ ਅਤੇ ਦੂਸਰੀ ਹੋਮ ਰੂਲ ਲੀਗ
ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਮਦਰਾਸ ਵਿਖੇ ਕੀਤੀ ਗਈ | ਅਜਿਹੀਆਂ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਕਾਰਨ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਸਰਕਾਰ ਵੱਲੋਂ ਸ਼੍ਰੀ ਮਤੀ ਐਨੀਂ ਬੇਸੰਟ ਨੂੰ ਬੰਦੀ
ਬਣਾ ਲਿਆ ਗਿਆ | ਬਾਲ ਗੰਗਾਧਰ ਤਿਲਕ ਨੇ ਉਸਦੀ ਗਿਰਫਤਾਰੀ ਦੇ ਖਿਲਾਫ਼ ਸਤਿਆਗ੍ਰਹਿ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ
| ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਆਪਣੀ ਅਖਬਾਰ “ਕੇਸਰੀ” ਅਤੇ “ਮਰਾਠਾ” ਵਿੱਚ “ਹੋਮ ਰੂਲ” ਦੇ ਪੱਖ ਵਿੱਚ ਲਿਖਣਾ ਸ਼ੁਰੂ
ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਸਾਰੇ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਥਾਂ-ਥਾਂ ਤੇ ਹੋਮ ਰੂਲ ਦੇ ਸਮਰਥਨ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਦਰ੍ਸ਼ਨ ਹੋਣ ਲੱਗੇ | ਸਾਰੇ
ਦੇਸ਼ ਵਿਚ ਅੰਗਰੇਜਾਂ ਦੇ ਖਿਲਾਫ਼ ਵਿਰੋਧ ਦੀ ਅੱਗ ਭੜਕ ਉੱਠੀ | ਸਾਰੇ ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਹੜਤਾਲਾਂ ,
ਪ੍ਰਦਰ੍ਸ਼ਨ ਅਤੇ ਵਿਰੋਧ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਏ | ਅੰਤ ਵਿੱਚ ਸਰਕਾਰ ਨੂੰ ਐਨੀ ਬੇਸੰਟ ਨੂੰ ਰਿਹਾ ਕਰਨਾ ਪਿਆ |
ਭਾਵੇ ਇਹ ਅੰਦੋਲਨ ਸਰਕਾਰ ਵੱਲੋਂ ਬੜੀ ਸਖਤੀ ਨਾਲ ਦਬਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਪਰ ਇਸ ਅੰਦੋਲਨ ਨੇ ਆਉਣ ਵਾਲੇ
ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤੀ ਨੇਤਾਵਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਨਵੀਂ ਸੇਧ ਦਿੱਤੀ | ਬਾਲ ਗੰਗਾਧਰ ਤਿਲਕ ਅਤੇ ਸ਼੍ਰੀ ਮਤੀ
ਐਨੀ ਬੇਸੰਟ ਨੇ ਜੋ ਹੋਮ ਰੂਲ ਅੰਦੋਲਨ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ ਉਸਦੇ ਉਦੇਸ਼ ਇਸ ਤਰਾਂ ਸਨ :
( 1 ) ਭਾਰਤੀਆਂ ਨੂੰ ਅੰਦਰੂਨੀ ਮਾਮਲਿਆਂ ਵਿੱਚ ਪੂਰੀ
ਸੁਤੰਤਰਤਾ ਦਿੱਤੀ ਕੀਤੀ ਜਾਵੇ | ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਬਣਨ ਵਾਲੀ ਸਰਕਾਰ ਵਿੱਚ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਨੁਮਾਇੰਦਗੀ ਹੋਵੇ
|
( 2 ) ਉਸਦਾ ਦੂਸਰਾ ਉਦੇਸ਼ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਅੰਦੋਲਨ ਨੂੰ ਹੋਰ ਵਿਆਪਕ
ਬਣਾਕੇ ਉਸਨੂੰ ਜਨ ਅੰਦੋਲਨ ਵਿੱਚ ਬਦਲਣਾ ਸੀ |
( 3 ) ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਸਰਕਾਰ ਉੱਤੇ ਭਾਰਤੀ ਲੋਕਾਂ ਦੀਆਂ ਮੰਗਾਂ
ਮਨਾਉਣ ਲਈ ਦਬਾਉ ਬਨਾਉਣਾ |
( 4 ) ਇਸਦਾ ਇੱਕ ਹੋਰ ਉਦੇਸ਼ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਅੰਦੋਲਨ ਨੂੰ ਗਤੀ ਦੇਣਾ
ਵੀ ਸੀ ਕਿਉਂਕਿ ਨਰਮ ਦਲ ਦੀਆਂ ਗਤੀਵਿਧਿਆਂ ਨਾਲ ਕੁਝ ਖਾਸ ਪ੍ਰਾਪਤੀਆਂ ਦੀ ਆਸ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ ਜਾ
ਸਕਦੀ ਸੀ |
ਇਸ ਅੰਦੋਲਨ ਨਾਲ ਬਾਲ ਗੰਗਾਧਰ
ਤਿਲਕ ਅਤੇ ਗਰਮ ਦਲ ਦੇ ਨੇਤਾਵਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਵੱਧ ਗਿਆ | ਤਿਲਕ ਦੇ ਦੇਸ਼-ਪ੍ਰੇਮ , ਨਿਡਰਤਾ ਅਤੇ
ਉਤਸਾਹ ਨੇ ਭਾਰਤ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਤੇ ਬਹੁਤ ਡੂੰਘਾ ਅਸਰ ਪਾਇਆ | ਤਿਲਕ ਨੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਜਨ-ਸਧਾਰਣ
ਪਧਰ ਤੇ ਲਿਆ ਕੇ ਇਸਨੂੰ ਜਨਤਾ ਦਾ ਅੰਦੋਲਨ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ |ਜਦੋਂ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਨਜ਼ਰਬੰਦ ਕਰ
ਦਿੱਤਾ ਤਾਂ ਸਾਰੇ ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਤੁਫਾਨ ਜਿਹਾ ਆ ਗਿਆ | ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੋ ਹਜ਼ਾਰ ਤੋਂ ਵੱਧ ਨੌਜਵਾਨਾਂ
ਨੇ ਇਹ ਕਸਮ ਖਾਧੀ ਕਿ ਉਹ ਹੋਮ ਰੂਲ ਲੀਗ ਨੂੰ ਗੈਰ-ਕਾਨੂਨੀ ਕਰਾਰ ਦਿੱਤੇ ਜਾਣ ‘ ਤੇ ਕੁਝ ਵੀ ਕੋਈ
ਵੀ ਤਿਆਗ ਕਰਨ ਲਈ ਤਿਆਰ ਹਨ | ਇਸ ਅੰਦੋਲਨ ਨੇ ਇੱਕ ਨਵੀਂ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਨੂੰ ਜਨਮ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਜੇਕਰ
ਕਾਂਗਰਸ ਆਪਣੇ ਉਦੇਸ਼ (ਦੇਸ਼ ਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ) ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਉਸਦਾ ਪ੍ਰਤੀਨਿੱਧ
ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਵਿਅਕਤੀ ਅਜਿਹੇ ਨਹੀਂ ਹੋਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਜੋ ਕੇਵਲ ਥੋੜਾ ਜਿਹਾ ਸਮਾਂ ਹੀ ਰਾਜਨੀਤਿਕ
ਕਾਰਜਾਂ ਵਿੱਚ ਲਗ ਸਕਦੇ ਹੋਣ | ਬਲਕਿ ਅਜਿਹੇ ਵਿਅਕਤੀ ਹੋਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ ਜੋ ਆਮ ਜਨਤਾ ਦੀ ਭਾਵਨਾ
ਨੂੰ ਸਮਝ ਸਕਣ ਅਤੇ ਆਪਣਾ ਸਾਰਾ ਸਮਾਂ ਅਤੇ ਸ਼ਕਤੀ ਦੇਸ਼ ਸੇਵਾ ਵਿੱਚ ਲਗਾਉਣ ਲਈ ਤਿਆਰ ਰਹਿਣ | ਇਸ
ਅੰਦੋਲਨ ਦਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਇੰਨਾ ਪਿਆ ਕਿ ਕੇਵਲ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਹੀ ਨਹੀਂ ਅਮਰੀਕਾ ਅਤੇ ਇਥੋਂ ਤੱਕ ਕਿ
ਇੰਗਲੈਂਡ ਵਿੱਚ ਵੀ ਕੁਝ ਰਾਜਨੀਤਿਕਾਂ ਨੇ ਭਾਰਤ ਨੂੰ “ ਹੋਮ ਰੂਲ “ ਦਿੱਤੇ ਜਾਣ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਕੀਤਾ |
__________________________________________