ਮਾਝਾ,ਮਾਲਵਾ ਅਤੇ ਪੁਆਧ ਬਾਰੇ ਥੋੜੀ ਜਿਹੀ ਜਾਣਕਾਰੀ

ਅਕਸਰ ਅਸੀਂ ਮਾਝਾ , ਮਾਲਵਾ, ਦੁਆਬਾ ਅਤੇ ਪੁਆਧੇ ਦਾ ਨਾਮ ਸੁਣਦੇ ਹਾਂ | ਆਉ ਇਹਨਾਂ ਸ਼ਬਦਾਂ ਬਾਰੇ ਜਾਣਕਾਰੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰੀਏ | ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ ਇਹਨਾਂ ਅਖਰਾਂ ਦੇ ਬਾਰੇ ਉਤਪਤੀ ਦੀ ਗੱਲ ਕਰਦੇ ਹਾਂ ਤਾਂ ਸਾਨੂੰ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਬਣਨ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਦੇ ਪੰਜਾਬ ਨੂੰ ਹੀ ਧਿਆਨ ਵਿੱਚ ਰੱਖਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ |

ਮਾਝਾ

ਮਾਝੇ ਦਾ ਅਰਥ ਮੱਧ ਜਾਂ ਵਿੱਚਕਾਰ ਹੈ | ਬਿਆਸ ਅਤੇ ਰਾਵੀ ਦੇ ਦਰਮਿਆਨ ਪੈਣ ਵਾਲੇ ਇਲਾਕੇ ਨੂੰ ਮਾਝਾ ( ਮਧ੍ਯ ) ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ | ਇਹ ਖੇਤਰ ਪੁਰਾਣੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਬਿਲਕੁਲ ਮੱਧ ( ਵਿਚਕਾਰ ) ਪੈਂਦਾ ਸੀ | ਇਸ ਵਿੱਚ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਖੇਤਰ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ :

ਜਿਲ੍ਹਾ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ, ਜਿਲ੍ਹਾ ਗੁਰਦਸਪੂਰ (ਬਟਾਲਾ ਅਤੇ ਗੁਰਦਸਪੁਰ ਦੀਆਂ ਤਹਿਸੀਲਾਂ ), ਜਿਲ੍ਹਾ ਲਾਹੌਰ, ਸਿਆਲਕੋਟ ਅਤੇ ਗੁੱਜਰਾਂਵਾਲਾ ( ਪਾਕਿਸਤਾਨ ) ਆਦਿ |

ਮਾਲਵਾ

ਮਾਲਵੇ ਵਿੱਚ ਰਹਿਣ ਵਾਲੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਮਲਵਈ ਵੀ ਆਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ | ਇਹ ਖੇਤਰ ਮੌਜੂਦਾ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਦੱਖਣੀ ਖੇਤਰ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਹੈ | “ਮਾਲਵ” ਆਰਿਆ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਇੱਕ ਬਹੁਤ ਪੁਰਾਣੀ  ਜਾਤੀ ਦਾ ਨਾਮ ਮੰਨਿਆਂ ਜਾਂਦਾ ਹੈ | “ਮਹਾਂਭਾਰਤ” ਅਤੇ “ਅਸ਼ਟਾਧਿਆਏ” ( ਪਾਣਿਨੀ ) ਵਿੱਚ ਮਾਲਵ ਗਣਰਾਜ ਦਾ ਬੜਾ ਉਘਾ ਉੱਲੇਖ ਹੈ | ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਮਾਲਵਾ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚੋਂ ਕੁਝ ਲੋਕ ਪ੍ਰਵਾਸ ਕਰਕੇ ਮਾਰਵਾੜ , ਗਵਾਲੀਅਰ ਅਤੇ ਉਜੈਨ ਆਦਿ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਜਾ ਵਸੇ ਸਨ , ਇਸ ਲਈ ਉਹਨਾਂ ਦੀਆਂ ਅਜੋਕੀਆਂ ਬੋਲੀਆਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਮਲਵਈ ਭਾਸ਼ਾ ਦੇ ਅੰਸ਼ ਮਿਲ ਜਾਂਦੇ ਹਨ | ਮਾਲਵਾ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਬਠਿੰਡਾ, ਫਰੀਦਕੋਟ, ਮੁਕਤਸਰ, ਮੋਗਾ, ਫਿਰੋਜ਼ਪੁਰ, ਮਾਨਸਾ, ਸਂਗਰੂਰ ਅਤੇ ਲੁਧਿਆਣਾ ਆਦਿ ਜਿਲ੍ਹੇ ਆਉਂਦੇ ਹਨ |

ਪੁਆਧੀ

ਪੁਆਧੀ, ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਪੂਰਬ ਵਿੱਚ ਬੋਲੀ ਜਾਣ ਵਾਲੀ ਭਾਸ਼ਾ ਨੂੰ ਆਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ | "ਪੁਆਧ" ਸ਼ਬਦ ਦੀ ਉਤਪਤੀ "ਪੂਰਵ-ਅਰਧ" ਤੋਂ ਮੰਨੀਂ ਜਾਂਦੀ ਹੈ | ਅਰਥਾਤ ਪੁਰਬ ਵਾਲੇ ਪਾਸੇ ਦਾ ਅੱਧਾ ਹਿੱਸਾ | "ਪੁਆਧ" ਦਾ ਵਿਰੋਧੀ ਸ਼ਬਦ "ਪਚਾਧ" ਹੈ | ਅਰਥਾਤ ਪਛਮ ਅਰਧ ਜਾਂ ਪਛਮ ਦਾ ਅੱਧਾ ਹਿੱਸਾ | ਭਾਈ ਕਾਨ੍ਹ ਸਿੰਘ ਅਨੁਸਾਰ "ਪੁਆਧ" ਪਹਾੜ ਦੇ ਪੈਰਾਂ ਵਿਚ ਸਥਿੱਤ ਦੇਸ਼ ਦਾ ਨਾਮ ਹੈ | ਇਸ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਜਿਲ੍ਹਾ ਰੋਪੜ, ਜਿਲ੍ਹਾ ਪਟਿਆਲਾ ਅਤੇ ਸਂਗਰੂਰ ਦੇ ਪੂਰਬੀ ਹਿੱਸੇ , ਜਿਲ੍ਹਾ ਫਤਿਹਗੜ੍ਹ ਸਾਹਿਬ, ਜਿਲ੍ਹਾ ਹੁਸ਼ਿਆਰਪੁਰ ਦਾ ਰੋਪੜ ਨਾਲ ਲੱਗਦਾ ਇਲਾਕਾ, ਹਰਿਆਣੇ ਵਿੱਚ ਜਿਲ੍ਹਾ ਅੰਬਾਲਾ ਅਤੇ ਜੀਂਦ ਦਾ ਪਛਮੀ ਹਿੱਸਾ ਅਤੇ ਜਿਲ੍ਹਾ ਹਿਸਾਰ ਤੇ ਸਰਸਾ ਨਦੀ ਦੇ ਕੁਝ ਖੇਤਰ ਵੀ ਆ ਜਾਂਦੇ ਹਨ |

          _________________________________________

ਗਿਆਨ ਹਿੱਤ ਸਰੋਤ : ਪੰਜਾਬ-ਜਨਰਲ ਨਾਲਿਜ ਦੇ ਝਰੋਖੇ ਚੋਂ 

ਭਾਰਤ ਦਾ ਸੰਵਿਧਾਨ ਬਣਨ ਸਮੇਂ ਅੰਤਰਿਮ ਮੰਤਰੀਮੰਡਲ

ਸਾਡਾ ਭਾਰਤ 15 ਅਗਸਤ 1947 ਵਿੱਚ ਆਜ਼ਾਦ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ ਜਦਕਿ ਸੰਵਿਧਾਨ 26 ਜਨਵਰੀ 1950 ਵਿੱਚ ਲਾਗੂ ਹੋਇਆ ਸੀ | ਇਸ ਦੌਰਾਨ ਜਦੋਂ ਕਿ ਸੰਵਿਧਾਨ ਬਨਾਉਣ ਦੀ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਚੱਲ ਰਹੀ ਸੀ ਤਾਂ ਦੇਸ਼ ਦਾ ਸ਼ਾਸਨ ਚਲਾਉਣ ਲਈ ਕੇਂਦਰ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਅੰਤਰਿਮ ਸਰਕਾਰ ਅਤੇ ਮੰਤਰੀਮੰਡਲ ਦੀ ਵੀ ਜਰੂਰਤ ਸੀ | ਇਸ ਕਰਕੇ ਕਾਂਗਰਸ ਪਾਰਟੀ ਵੱਲੋਂ ਪੰਡਿਤ ਜਵਾਹਰ ਲਾਲ ਨਹਿਰੂ ਨੂੰ ਦੇਸ਼ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਪ੍ਰਧਾਨਮੰਤਰੀ ਮਨੋਨੀਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ |ਇਸਤੋਂ ਬਾਅਦ ਦੇਸ਼ ਦਾ ਸ਼ਾਸਨ ਚਲਾਉਣ ਲਈ ਸੱਤਾ ਦਾ ਵਿਕੇਂਦਰੀਕਰਨ ਕਰਨ ਦੇ ਉੱਦੇਸ਼ ਨਾਲ ਇੱਕ ਅੰਤਰਿਮ ਮੰਤਰੀਮੰਡਲ ਵੀ ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ | ਇਸ ਪਹਿਲੇ ਅੰਤਰਿਮ ਮੰਤਰੀਮੰਡਲ ਦੇ ਮੈਂਬਰ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਵਿਭਾਗ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਅਨੁਸਾਰ ਸਨ :

ਪੰਡਿਤ ਜਵਾਹਰਲਾਲ ਨਹਿਰੂ  ਕਾਰਜਕਾਰੀ ਪਰਿਸ਼ਦ ਦੇ ਉੱਪ-ਅਧਿਅਕਸ਼ , ਵਿਦੇਸ਼ ਮਾਮਲੇ ਅਤੇ ਰਾਸ਼ਟਰਮੰਡਲ

ਸਰਦਾਰ ਵੱਲਭਭਾਈ ਪਟੇਲ    ਗ੍ਰਹਿ , ਸੂਚਨਾ ਅਤੇ ਪ੍ਰਸਾਰਨ

ਬਲਦੇਵ ਸਿੰਘ                  ਰੱਖਿਆ

ਜਾਨ ਮੱਥਾਈ                   ਉਦਯੋਗ ਅਤੇ ਅਪੂਰਤੀ

ਸੀ.ਰਾਜਗੋਪਾਲਾਚਾਰਿਆ       ਸਿੱਖਿਆ

ਸੀ.ਐਚ.ਭਾਭਾ                  ਕਾਰਜ , ਖਾਣ ਅਤੇ ਬੰਦਰਗਾਹ

ਡਾ: ਰਾਜਿੰਦਰ ਪ੍ਰਸਾਦ          ਖਾਦ ਅਤੇ ਖੇਤੀ

ਜਗਜੀਵਨ ਰਾਮ               ਲੇਬਰ

ਲਿਆਕਤ ਅਲੀ ਖਾਨ          ਵਿੱਤ

ਆਈ.ਆਈ.ਚੁੰਦਰੀਗਰ        ਵਣਿਜ

ਅਬਦੁਲ ਖਾਨ ਨਸ਼ਤਰ        ਸੰਚਾਰ

ਜੋਗਿੰਦਰ ਨਾਥ ਮੰਡਲ          ਕਾਨੂੰਨ

ਗਜੰਫਰ ਅਲੀ ਖਾਂ              ਸਿਹਤ

ਝਾੰਸੀ ਦੀ ਰਾਣੀ ਲਕਸ਼ਮੀਬਾਈ ਦਾ ਔਕੜਾਂ ਭਰਿਆ ਬਚਪਨ

ਰਾਣੀ ਲਕਸ਼ਮੀਬਾਈ ਦੇ ਮਾਤਾ ਪਿਤਾ ਨੇ ਉਸਦਾ ਨਾਮ "ਮਾਣਿਕਰਣੀਕਾ" ਰੱਖਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਪਿਆਰ ਵਿੱਚ ਉਸਨੂੰ ਛੋਟੇ ਨਾਮ "ਮਨੁਬਾਈ" ਕਹਿ ਕੇ ਵੀ ਪੁਕਾਰਦੇ ਸਨ | ਉਸਦੇ ਪਿਤਾ ਮੋਰੋਪੰਤ ਪੇਸ਼ਵਾ ਬਾਜੀਰਾਓ ਦੂਜੇ ਦੇ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਦਰਬਾਰੀ ਸਨ | ਉਸਦੀ ਮਾਤਾ ਭਾਗੀਰਥੀਬਾਈ ਇੱਕ ਧਾਰਮਿਕ ਵਿਚਾਰਾਂ ਵਾਲੀ ਇਸਤਰੀ ਸੀ | ਬਾਜੀਰਾਓ ਦੂਜੇ ਦੀ ਕੋਈ ਔਲਾਦ ਨਹੀਂ ਸੀ | ਇਸੇ ਕਾਰਣ ਹੀ ਅੰਗਰੇਜਾਂ ਨੇ ਉਸਦਾ ਰਾਜ ਖੋਹ ਲਿਆ ਸੀ | ਕਿਉਂਕਿ ਲਾਰਡ ਡਲਹੌਜੀ ਦੀ ਲੈਪਸ ਦੀ ਨੀਤੀ ਸੀ ਕਿ ਜਿਸ ਭਾਰਤੀ ਰਾਜੇ ਦੇ ਆਪਣੀ ਕੋਈ ਔਲਾਦ ਨਹੀਂ ਸੀ , ਉਸਦਾ ਰਾਜ ਅੰਗਰੇਜਾਂ ਦੇ ਅਧੀਨ ਹੋ ਜਾਏਗਾ | ਇਸੇ ਕਾਰਣ ਬਾਜੀਰਾਓ ਦੂਜੇ ਦੇ ਰਾਜ ਉੱਤੇ ਅੰਗਰੇਜਾਂ ਨੇ ਆਪਣਾ ਅਧਿਕਾਰ ਜਮ੍ਹਾ ਲਿਆ ਅਤੇ ਬਾਜੀਰਾਓ ਨੂੰ ਨਿਰਧਾਰਤ ਪੈਨਸ਼ਨ ਦੇ ਦਿੱਤੀ | ਤਦ ਪੇਸ਼ਵਾ ਪੂਨਾ ਛੱਡ ਕੇ ਕਾਨਪੁਰ ਦੇ ਲਾਗੇ ਬਿਠੂਰ ਵਿਖੇ ਆ ਕੇ ਰਹਿਣ ਲੱਗੇ | ਉਸੇ ਸਮੇਂ ਮੋਰੋਪੰਤ ਪੇਸ਼ਵਾ ਦਾ ਆਸਰਾ ਛੱਡ ਕੇ ਵਾਰਾਣਸੀ ਚਲੇ ਗਏ | ਉੱਥੇ ਹੀ 19 ਨਵੰਬਰ 1835 ਨੂੰ ਭਾਗੀਰਥੀਬਾਈ ਨੇ ਇੱਕ ਪੁੱਤਰੀ ਨੂੰ ਜਨਮ ਦਿੱਤਾ , ਜਿਸਦਾ ਨਾਮ ਮਨੀਕਰਨਿਕਾ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ | ਜਦੋਂ ਮਣੀਕਰਣਿਕਾ ਹਾਲੇ ਚਾਰ ਸਾਲ ਦੀ ਹੀ ਸੀ ਕਿ ਉਸਦੀ ਮਾਤਾ ਦਾ ਦਿਹਾਂਤ ਹੋ ਗਿਆ | ਹੁਣ ਮੋਰੋਪੰਤ ਸਾਹਮਣੇ ਪੁੱਤਰੀ ਨੂੰ ਪਾਲਣ ਅਤੇ ਪਰਵਰਿਸ਼ ਦੀ ਜਿੰਮੇਵਾਰੀ ਆ ਪਈ | ਉਹ ਆਪਣੀ ਪੁੱਤਰੀ ਨੂੰ ਨਾਲ ਲੈ ਕੇ ਮੁੜ੍ਹ ਪੇਸ਼ਵਾ ਦੀ ਸ਼ਰਣ ਵਿੱਚ ਆ ਗਿਆ | ਇਸ ਤਰਾਂ ਮਾਤਾ ਅਤੇ ਪਿਤਾ ਦੋਹਾਂ ਦਾ ਪਿਆਰ ਮੋਰੋਪੰਤ ਨੇ ਉਸਨੂੰ ਦਿੱਤਾ | 

                     ਪੇਸ਼ਵਾ ਦੇ ਕਿਉਂਕਿ ਆਪਣੀ ਸੰਤਾਨ ਨਹੀਂ ਸੀ | ਇਸ ਲਈ ਉਸਨੇ ਦੋ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਗੋਦ ਲਿਆ ਸੀ | ਇੱਕ ਨਾਨਾ ਸਾਹਿਬ ਢੂੰਡੀਰਾਜ ਪੰਤ ਅਤੇ ਦੂਸਰਾ ਰਾਓ ਸਾਹਿਬ | ਪਰ ਅੰਗਰੇਜ ਇਸ ਗੋਦ ਨੂੰ ਨਹੀਂ ਮੰਨਦੇ ਸਨ | ਪੇਸ਼ਵਾ ਵੱਲੋਂ ਇਹਨਾਂ ਦੋਹਾਂ ਬੱਚਿਆਂ ਦੀ ਸਿੱਖਿਆ ਦੀਖਿਆ ਦਾ ਕੰਮ  ਵੀ ਮੋਰੋਪੰਤ ਨੂੰ ਸੌੰਪ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ | ਇੱਕ ਹੀ ਹਵੇਲੀ ਵਿੱਚ ਰਹਿਣ ਅਤੇ ਪਰਵਰਿਸ਼ ਹੋਣ ਕਾਰਣ ਮਨੁਬਾਈ ਨਾਨਾ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਧਰਮ ਦੀ ਭੈਣ ਬਣ ਗਈ | ਆਮਤੌਰ ਤੇ ਲੜਕੇ ਅਤੇ ਲੜਕੀਆਂ ਦੀ ਸਿੱਖਿਆ ਦਾ ਅਲਗ ਪ੍ਰਬੰਧ ਹੁੰਦਾ ਸੀ | ਪਰ ਇੱਥੇ ਅਜਿਹਾ ਨਹੀਂ ਸੀ | ਜੋ ਕੁਝ ਨਾਨਾ ਸਾਹਿਬ ਅਤੇ ਰਾਓ ਸਾਹਿਬ ਸਿੱਖਦੇ ਸਨ ਉਹੀ ਮਨੁਬਾਈ ਵੀ ਸਿੱਖਦੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ |  ਉਹ ਕੱਪੜੇ ਵੀ ਲੜਕਿਆਂ ਵਰਗੇ ਪਹਿਣਦੀ ਸੀ | 

                    ਪਰ ਉਸਦੀ ਕਿਸਮਤ ਵਿੱਚ ਬਚਪਨ ਨੂੰ ਮਾਨਣਾ ਜ਼ਿਆਦਾ ਨਹੀਂ ਲਿਖਿਆ ਸੀ | ਮੋਰੋਪੰਤ  ਨੇ 13 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਹੀ ਉਸਦਾ ਵਿਆਹ ਝਾੰਸੀ ਦੇ ਵਡੇਰੀ ਉਮਰ ਦੇ ਰਾਜਾ ਗੰਗਾਧਰ ਰਾਓ ਨਾਲ ਕਰ ਦਿੱਤਾ | ਇਹ ਇੱਕ ਬੇਮੇਲ ਵਿਆਹ ਸੀ ਅਤੇ ਇਸਦਾ ਦੁਸ਼੍ਪਰਿਣਾਮ ਵੀ ਅਛੂਤਾ ਨਹੀਂ ਰਹਿਣ ਵਾਲਾ ਸੀ | 

           ਰਾਜਾ ਗੰਗਾਧਰ  ਰਾਓ ਦੀ ਪਤਨੀ ਦੀ  ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਮੌਤ ਹੋ ਚੁਕੀ ਸੀ | ਉਸਦਾ ਕੋਈ ਪੁੱਤਰ ਨਹੀਂ ਸੀ ਅਤੇ ਉਹ ਉਮਰ ਦਾ ਵੀ ਕਾਫੀ ਸੀ | ਪਰ ਉਸ ਅੰਦਰ ਪੁੱਤਰ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਦੀ ਲਾਲਸਾ ਹਾਲੇ ਵੀ ਸੀ ਅਤੇ ਇਸੇ ਕਾਰਣ ਉਹ  ਦੂਸਰਾ ਵਿਆਹ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਸੀ | ਇਹਨੀਂ ਦਿਨ੍ਹੀਂ ਝਾੰਸੀ ਦਾ ਰਾਜ ਪੁਰੋਹਿਤ ਤਾਂਤਿਆ ਦੀਕਸ਼ਿਤ ਬਿਠੂਰ  ਗਿਆ | ਉੱਥੇ ਮੋਰੋਪੰਤ ਨੇ ਆਪਣੀ ਪੁੱਤਰੀ ਮਾਨੁਬਾਈ  ਦੀ  ਜਨਮ-ਕੁੰਡਲੀ ਉਸਨੂੰ ਦਿਖਾਈ | ਰਾਜਪੁਰੋਹਿਤ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕੀ ਉਸਦੀ ਕੁੰਡਲੀ ਵਿੱਚ ਰਾਜਯੋਗ ਬਣਦਾ ਹੈ | ਇਸ ਤਰਾਂ ਰਾਜਪੁਰੋਹਿਤ ਨੇ ਪਿਤਾ ਦੇ ਮਨ ਵਿੱਚ ਪੁੱਤਰੀ ਨੂੰ ਰਾਣੀ ਬਨਾਉਣ ਦਾ ਵਿਚਾਰ ਜਮ੍ਹਾ ਦਿੱਤਾ | ਉਸ ਸਮੇਂ ਮਾਨੁਬਾਈ ਦੀ  ਉਮਰ ਕੇਵਲ ਤੇਰ੍ਹਾਂ ਸਾਲ ਦੀ ਸੀ | ਅਖੀਰ ਇਹ ਸ਼ਾਦੀ ਹੋ ਗਈ | ਮਾਨੁਬਾਈ ਝਾੰਸੀ ਦੀ ਰਾਣੀ ਬਣ ਗਈ | ਸਾਲ 1851 ਦੌਰਾਨ ਉਸਨੂੰ ਇੱਕ ਪੁੱਤਰ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਵੀ ਹੋਈ | ਸਹੁਰੇ ਘਰ ਮਾਨੁਬਾਈ ਦਾ ਨਵਾਂ ਨਾਮ ਲਕਸ਼ਮੀਬਾਈ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ | ਪਰ ਬਜੁਰਗ ਪਿਤਾ (ਰਾਜਾ ਗੰਗਾਧਰ ) ਦੀ ਸੰਤਾਨ ਬਹੁਤ ਹੀ ਕੰਮਜੋਰ ਸੀ ਅਤੇ ਤਿੰਨ ਮਹੀਨੇ ਬਾਅਦ ਹੀ ਉਸ ਬੱਚੇ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ | ਦੱਸਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਸਦੀ ਮੌਤ ਤਾਪ ਕਾਰਣ ਹੋਈ ਸੀ | ਰਾਜਾ ਅਤੇ ਰਾਣੀ ਵਾਸਤੇ ਇਹ ਮੁਸ਼ਕਿਲ ਦੀ ਘੜੀ ਸੀ | ਰਾਜਾ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਹੋਰ ਸੰਤਾਨ ਨਾ ਹੋਣ ਦੇ ਕਾਰਣ ਇੱਕ ਬਾਲਕ ਦਾਮੋਦਰ ਰਾਓ ਨੂੰ ਗੋਦ ਲੈ ਲਿਆ | ਉਸਦਾ ਵਿਚਾਰ ਸੀ ਕਿ ਉਸਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇਹੀ ਵਾਰਿਸ ਦਾਮੋਦਰ ਰਾਓ ਉਸਦੀ ਰਾਜਗੱਦੀ ਬੈਠੇਗਾ | ਗੰਗਾਧਰ ਦੀ ਤਬੀਅਤ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਬਹੁਤ ਖਰਾਬ ਸੀ | ਨਵੀਆਂ ਚਿੰਤਾਵਾਂ ਕਾਰਣ ਉਸਦੀ ਸਿਹਤ ਹੋਰ ਜਿਆਦਾ ਖਰਾਬ ਹੋਣ ਕਾਰਣ ਜਲਦੀ ਹੀ ਉਸਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ ਅਤੇ ਇਸ ਤਰਾਂ ਝਾੰਸੀ ਦੀ ਰਾਣੀ ਲਕਸ਼ਮੀਬਾਈ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਛੋਟੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਹੀ ਵਿਧਵਾ ਹੋਣਾ ਪੈ ਗਿਆ | 

             _________________________________________________

ਅਨੁਵਾਦ ਸਰੋਤ : ਭਾਰਤ ਦੇ ਮਹਾਨ ਕ੍ਰਾਂਤੀਕਾਰੀ ਲੇਖਕ ਚੇਤਨ ਸ਼ਰਮਾ 

ਗੁਰੂ ਕਾਲ ਬਾਰੇ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਜਾਣਕਾਰੀ

ਜਪੁਜੀ ਸਾਹਿਬ ਕਿਸ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਵੱਲੋਂ ਲਿਖਿਆ ਗਿਆ ਸੀ ?

ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ  ਜੀ 

ਜਾਪੁ ਸਾਹਿਬ ਕਿਸ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਵੱਲੋਂ ਲਿਖਿਆ ਗਿਆ ਸੀ ?

ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ 

ਗਤਕਾ ਦਾ ਮਾਰਸ਼ਲ ਖੇਡ ਕਿਸ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬਾਨ ਦੀ   ਦੇਣ ਹੈ ?

ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਹਰਗੋਬਿੰਦ  ਜੀ 

ਤਰਨਤਾਰਨ ਸ਼ਹਿਰ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕਿਸ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ   ਨੇ ਕੀਤੀ ਸੀ ?

ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਅਰਜੁਨ ਦੇਵ ਜੀ 

ਸੰਗਤ ਅਤੇ ਪੰਗਤ ਦਾ ਸਿਧਾਂਤ ਕਿਸਨੇ ਦਿੱਤਾ ਸੀ ?

ਤੀਸਰੇ ਗੁਰੂ ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਅਮਰ ਦਾਸ ਜੀ 

ਗੋਇੰਦਵਾਲ ਸਾਹਿਬ ਸ਼ਹਿਰ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕਿਸਨੇ ਕੀਤੀ ਸੀ ?

ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਅਮਰ ਦਾਸ ਜੀ 

ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਰਾਮਦਾਸ ਜੀ ਨੇ ਕਿਸ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਸ਼ਹਿਰ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ ਸੀ ?

ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਦੀ 

ਗੁਰਮੁਖੀ ਲਿਪੀ ਕਿਸਦੀ  ਦੇਣ ਹੈ ?

ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਅੰਗਦ ਦੇਵ  ਜੀ 

ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦੁਰ ਜੀ ਨੇ ਕਿਸ ਸ਼ਹਿਰ ਦੀ  ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ ਸੀ ?

ਆਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਦੀ 

ਕੀਰਤਪੁਰ ਸ਼ਹਿਰ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕਿਸਨੇ ਕੀਤੀ ਸੀ ?

ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਹਰਗੋਬਿੰਦ ਜੀ ( ਛੇਵੀਂ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ )

ਮੁਕਤਸਰ ਦਾ ਪੁਰਾਣਾ ਨਾਮ ਕੀ ਸੀ ?

ਖਿਦਰਾਨਾ 

ਲੰਗਰ ਪ੍ਰਥਾ ਕਿਸਦੀ ਦੇਣ ਹੈ ?

ਪਹਿਲੀ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ ਸ਼੍ਰੀ  ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ 

ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਅੰਗਦ ਦੇਵ  ਜੀ ਦਾ ਅਸਲੀ ਨਾਮ ਕੀ ਸੀ ?

ਭਾਈ ਲਹਿਣਾ 

ਸੁਖਮਣੀ ਸਾਹਿਬ ਕਿਸ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਲਿਖਿਆ ਸੀ ?

ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਅਰਜੁਨ ਦੇਵ ਜੀ 

ਆਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਸ਼ਹਿਰ  ਦਾ ਅਸਲੀ ਨਾਮ ਕੀ ਸੀ ?

ਲਖੋਵਾਲ ( ਚਕ ਨਾਨਕੀ )

                 _____________________________________________

ਮਾਇਕਲ ਮੈਕਾਲਿਫ਼ ( ਇੱਕ ਅੰਗਰੇਜ ਸਿੱਖ )

ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਨਾਮ ਮਾਇਕਲ ਮੈਕਾਲਿਫ਼ ਦਾ ਹੈ | ਉਹ ਇੱਕ ਅੰਗੇਜ ਸੀ ਜੋ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਪਰੰਪਰਾਵਾਂ ਅਤੇ ਇਸਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਤੋਂ ਇੰਨਾਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੋਇਆ ਕਿ ਉਸਨੇ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਆਪਣਾ ਲਿਆ ਸੀ | ਜਦੋਂ ਉਸਦੀ ਮੌਤ ਹੋਈ ਤਾਂ ਉਸਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਉਸਨੇ ਜਪਜੀ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਪਾਠ ਕੀਤਾ ਸੀ |

ਉਸਦਾ ਜਨਮ ਨਿਊਕੈਸਲ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ | ਉਹ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਫਰਵਰੀ 1864 ਈ: ਵਿੱਚ ਆਇਆ ਸੀ | ਸਨ 1882 ਵਿੱਚ ਉਸਨੂੰ ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਡਿਪਟੀ ਕਮਿਸ਼ਨਰ ਬਣਾਇਆਅ ਅਤੇ ਸਨ 1884 ਵਿੱਚ ਉਹ ਡਵੀਜ਼ਨਲ ਜੱਜ ਬਣਿਆ |ਭਾਰਤੀ ਸਿਵਿਲ ਸੇਵਾਵਾਂ ਤੋਂ ਉਹ ਸਨ 1893 ਈ: ਵਿੱਚ ਰਿਟਾਇਰ ਹੋਇਆ |  ਮੈਕਾਲਿਫ਼ ਨੇ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਉੱਤੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰਾ ਸਾਹਿੱਤ ਲਿੱਖਿਆ ਹੈ | ਉਸਨੇ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਅੰਗ੍ਰੇਜੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਅਨੁਵਾਦ ਕੀਤਾ ਸੀ |  ਉਸਦੀ ਇੱਕ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਪੁਸਤਕ "The Sikh Religion: its Gurus, Sacred Writings and Authors"  ਇਸਦੇ ਛੇ ਵੋਲੀਉਮ ਹਨ |  ਉਸਦੀ ਲਿੱਖਤਾਂ ਵਿੱਚ ਗਿਆਨੀ ਪ੍ਰਤਾਪ ਸਿੰਘ ਨੇ ਬਹੁਤ ਸਹਾਇਤਾ ਕੀਤੀ ਸੀ |  ਗਿਆਨੀ ਪ੍ਰਤਾਪ ਸਿੰਘ ਇੱਕ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਸਿੱੱਖ ਸਕਾਲਰ ਸੀ | ਮੈਕਾਲਿਫ਼  ਨੇ ਸਨ ਈ: ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਲਿਆ ਸੀ | ਉਸਦੇ ਅਜਿਹੇ ਧਰਮ ਪਰਿਵਰਤਨ ਕਾਰਣ ਉਸਦੇ ਸਹਿਯੋਗੀ ਉਸਦਾ ਬਹੁਤ ਉਪਹਾਸ ਕਰਦੇ ਸਨ | ਪਰ ਉਸਨੇ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਕੋਈ ਪਰਵਾਹ ਨਹੀਂ  ਕੀਤੀ | 



                        _________________________________________________

ਵਿਸ਼ਵ ਦਾ ਇੱਕਮਾਤਰ ਜਵਾਲਾਮੁਖੀ ਜੋ ਲਾਇਟ ਹਾਉਸ ਦਾ ਵੀ ਕੰਮ ਕਰਦਾ ਹੈ

 ਵਿਸ਼ਵ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਅਜਿਹਾ ਵੀ ਜਵਾਲਾਮੁਖੀ ਹੈ ਜੋ ਦੂਰੋਂ ਆ ਰਹੇ ਜਹਾਜਾਂ ਵਾਸਤੇ ਲਾਇਟਹਾਉਸ ਦਾ ਵੀ ਕੰਮ ਕਰਦਾ ਹੈ | ਅਤੇ ਅਜਿਹਾ ਜਵਾਲਾਮੁਖੀ ਅੱਜ ਵੀ ਧਦਕਦਾ ਹੈ | ਇਸ ਜਵਾਲਾਮੁਖੀ ਦਾ ਨਾਮ ਸਟ੍ਰਾੰਬੋਲੀ ਹੈ | ਇਹ ਜਵਾਲਾਮੁਖੀ ਇਟਲੀ ਦੇ ਟਾਪੂ ਸਿਸਲੀ ਦੇ ਲਾਗੇ ਸਥਿੱਤ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਪਿਛਲੇ ਦੋ ਹਜ਼ਾਰ ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ ਲਗਾਤਾਰ ਅੱਗ ਉਗਲ ਰਿਹਾ ਹੈ |